Autonomia przesłanek ogłoszenia upadłości banku względem ogólnego pojęcia niewypłacalności w prawie upadłościowym

W związku z ostatnimi zawirowaniami wokół sektora bankowego, zwłaszcza w kontekście stosunkowo niedawnego ogłoszenia przez sąd upadłości Idea Bank S.A. oraz złożenia przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny wniosku o ogłoszenie upadłości Getin Noble Bank S.A. wydaje się, iż warto przyjrzeć się bliżej zagadnieniom związanym z przesłankami ogłoszenia upadłości banku. 

Pierwszą zasadniczą kwestią, którą należy przeanalizować jest stosunek przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (dalej: pr.bank.) oraz ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (dalej: p.u.). Zgodnie z treścią art. 158 pr.bank. jeżeli według bilansu sporządzonego na koniec okresu sprawozdawczego aktywa banku nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań, poinformowana o tym Komisja Nadzoru Finansowego wydaje decyzję o zawieszeniu działalności banku i ustanowieniu zarządu komisarycznego, o ile nie został on ustanowiony wcześniej, oraz jednocześnie podejmuje decyzję o jego przejęciu przez inny bank, za zgodą banku przejmującego, albo występuje do właściwego sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Ponadto Komisja Nadzoru Finansowego jest zobligowana do tożsamych działań, gdy bank nie reguluje zobowiązań w zakresie wypłaty środków, które są objęte ochroną gwarancyjną. Jednocześnie według brzmienia art. 426 p.u. bank jest niewypłacalny również wówczas, gdy według bilansu sporządzonego na koniec okresu sprawozdawczego aktywa banku nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań. Użycie przez ustawodawcę zwrotu „również” sugerowałoby, iż w stosunku do banku stosujemy ogólne pojęcie niewypłacalności (uregulowane w art. 11 p.u.) oraz (niejako dodatkowo) regułę wyrażoną w wyżej zacytowanym art. 426 p.u. Jak zatem pogodzić te dwa odmienne porządki normatywne, tj. wyraźne uszczegółowienie zakresu zastosowania normy wynikającej z art. 158 pr.bank. oraz stosowanie regulacji prawa upadłościowego? Odpowiedź na tak postawione pytanie warto rozpocząć do szczegółowego omówienia pojęcia niewypłacalności na kanwie prawa upadłościowego.

Zgodnie z treścią art. 11 p.u. dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Stan ten określa się jako niewypłacalność płynnościowa. Ustawodawca przewidział ponadto również tzw. niewypłacalność zadłużeniową, która występuje w sytuacji, gdy zobowiązania pieniężne dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Dodatkowo ustawodawca w stosunku do banku przewiduje niejako dodatkową przesłankę uznania go za podmiot niewypłacalny, tj. bank jest niewypłacalny również wówczas, gdy według bilansu sporządzonego na koniec okresu sprawozdawczego aktywa banku nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań. 

Jeśli zestawimy wyżej opisane ogólne przesłanki ogłoszenia upadłości z tymi uregulowanymi w prawie bankowym możemy dojść do następujących wniosków:

• W przypadku niewypłacalności zadłużeniowej (art. 11 ust. 2 p.u.) oraz niewypłacalności bilansowej banku (art. 158 ust. 1 pr.bank. oraz 426 ust. 1 p.u.) ta druga wystąpi zanim możliwe będzie stwierdzenie, iż stan niewypłacalności utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Dzieje się tak, ponieważ w przypadku banku wystarczy, iż z bilansu sporządzonego na koniec okresu sprawozdawczego wynika, iż aktywa banku nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań. Ponadto co do niewypłacalności zadłużeniowej, ustawodawca zawężą zakres zastosowania wyłącznie do zobowiązań pieniężnych. 
• Zestawienie niewypłacalności płynnościowej z art. 11 p.u. oraz tej uregulowanej w art. 158 ust. 2 pr.bank. prowadzi do podobnych wniosków jak powyżej. Otóż przeważającą część zaangażowania banku w ramach działalności bankowe dotyczy właśnie środków objętych ochroną gwarancyjną. Tym samym niewypłacalność płynnościowa z art. 158 ust. 2 jest swoistym lex specialis w stosunku do ogólnego pojęcia niewypłacalności płynnościowe na gruncie prawa upadłościowego. 

Powyższe prowadzi do wniosku, iż przesłanki ogłoszenia upadłości banku zostały w całości uregulowane w ustawie prawo bankowe, a pojęcie niewypłacalności, o którym mowa w art. 11 p.u. nie znajdzie zastosowania do tychże podmiotów. Dodatkowo warto przyjrzeć się także treści art. 230 ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji (dalej: ustawa o BFG). Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, w przypadku gdy w wyniku zastosowania instrumentów przejęcia przedsiębiorstwa lub instytucji pomostowej nie doszło do zbycia banku w restrukturyzacji albo zastosowanie tych instrumentów nie było możliwe, bank ten podlega likwidacji w drodze postępowania upadłościowego albo likwidacyjnego. Ustawodawca przewidział tryb likwidacji w drodze postępowania upadłościowego, gdy wobec banku w restrukturyzacji zostały spełnione przesłanki, o których mowa w art. 158 ust. 1 lub 2 pr.bank., na co wskazuje bezpośrednio treść art. 230 ust. 2 pkt 1 ustawy o BFG. Ustawodawca tym samym potwierdza interpretację o istnieniu autonomii przesłanek ogłoszenia upadłości opisanych w ustawie prawo bankowe względem ogólnych przesłanek z ustawy prawo upadłościowe. 

Autor: dr Rafał Chybiński