Jesteśmy aktualnie świadkami wydarzeń, które niezaprzeczalnie mogą na skalę światową zmienić obraz funkcjonowania banków. Choć polski sektora nadal pozostaje względnie bezpieczny i nic nie wskazuje, by w najbliższym czasie miało się coś zmienić, to nadal pozostajemy niejako w cieniu wydarzeń związanych z wszczęciem przymusowej restrukturyzacji wobec Idea Banku oraz Getin Noble Banku, które mocno podważyły fundamenty zaufania do banków. Na fali wszystkich tych wydarzeń warto przyjrzeć się zagadnieniu, które, mimo upływu czasu, nadal wzbudza kontrowersje. W związku z nim pojawia się zasadnicze pytanie – czy wszczęcie przymusowej restrukturyzacji wobec banku utrudnia bądź uniemożliwia wierzycielom skuteczne dochodzenie roszczeń, w sytuacji której wierzytelności te znajdują się „poza granicami” tzw. gwarantowanej ochrony przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny? O ochronie depozytów gwarantowanej przez BFG szerzej TUTAJ.

Uwzględniając aktualny stan prawny bez najmniejszego trudu można wyobrazić sobie hipotetyczną sytuację, w której określony krąg podmiotów zostaje poszkodowany przez bank X. Następnie bank ten zaczyna wchodzić w fazę kryzysu w wyniku czego, na skutek decyzji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, dochodzi do jego przejęcia przez bank przejmujący Y (art. 101 ust. 7 ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji – dalej: ustawa o BFG). Oczywiście takie przejęcie nie musi dotyczyć wszystkich aktywów oraz zobowiązań banku X, a jedynie tych określonych w treści decyzji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (art. 174 ust. 1 pkt 2 ustawy o BFG). W naszej hipotetycznej sytuacji nie dochodzi do przeniesienia do banku Y takich zobowiązań, jak np. wierzytelności osób poszkodowanych przez bank X. Następnie wobec banku X Bankowy Fundusz Gwarancyjny występuje do sądu z wnioskiem o ogłoszenie jego upadłości, który od tego momentu zostaje określany mianem podmiotu rezydualnego (art. 230 ust. 2 pkt 1 ustawy o BFG).Na kanwie tak opisanego stanu faktycznego powstaje zasadniczy problem, którego istotę ujęto w postawionym wyżej pytaniu.

Przenosząc hipotetyczną sytuację na rzeczywisty grunt warto podkreślić, iż nadzwyczaj częstą praktyką, celem odzyskania środków bezpośrednio od Idea Banku jako podmiotu sprzedającego obligacje GetBack, było skorzystanie z instytucji skargi pauliańskiej przeciwko bankowi Pekao. W związku z taką praktyką warto uwzględnić art. 180 ustawy o BFG. Zgodnie z jego treścią właścicielom, dłużnikom i wierzycielom podmiotu w restrukturyzacji (Idea Bank), których prawa majątkowe lub zobowiązania nie zostały przejęte w wyniku decyzji o przejęciu przez podmiot przejmujący (bank Pekao), nie przysługują roszczenia do podmiotu przejmującego, jego składników majątkowych i członków jego organów. Przeprowadzenie wykładni przytoczonego przepisu prowadzi do wniosku, że poszkodowani klienci zostają zmuszeni dochodzić swoich roszczeń wyłącznie od banku X, który najprawdopodobniej znajduje się lub będzie w niedługiej przyszłości znajdował się w stanie upadłości. Wierzyciele poszkodowani przez bank X muszą zatem przebić się także przez innych wierzycieli zaspokajanych według kolejności określonej w art. 440 ust. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe.

Warto jednak przede wszystkim zwrócić uwagę na treść art. 440 ust. 3 p.u., zgodnie z którym z masy upadłości zaspokaja się w pierwszej kolejności koszty postępowania upadłościowego, a następnie koszty przymusowej restrukturyzacji niepokryte z przychodów z przymusowej restrukturyzacji. Dopiero w następnej kolejności, jeżeli fundusze masy upadłości na to pozwalają, również inne zobowiązania masy upadłości w miarę wpływu do masy upadłości stosownych sum. Zatem po zaspokojeniu kosztów postępowania upadłościowego oraz kosztów przymusowej restrukturyzacji należy zaspokoić (o ile pozostaje wówczas jeszcze cokolwiek w masie upadłości) m.in. te roszczenia, które przysługują Bankowemu Funduszowi Gwarancyjnemu z tytułu wypłat środków gwarantowanych czy te, które dotyczą należności ze stosunku pracy. W mojej ocenie hierarchia ustalona w art. 440 ust. 2 p.u. przesądza tak naprawdę o tym, iż, uwzględniając realia postępowań upadłościowych, zaspokojenie w ten sposób roszczeń niepodlegających ochronie gwarantowanej staje się w praktyce niemożliwe.

Wszystko to prowadzi do wniosku, iż dochodzenie od Idea Banku roszczeń, przede wszystkim tych niepodlegających gwarantowanej ochronie, bez skutecznego podważenia samej decyzji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego o wszczęciu przymusowej restrukturyzacji, może okazać się nieskuteczne. Należy ponadto uwzględnić fakt, iż kontrola decyzji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego na skutek wniesienia skargi nie daje sądowi uprawnienia do wyeliminowania jej z obrotu prawnego, a wyłącznie do stwierdzenia wydania przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny decyzji z naruszeniem prawa, co ostatecznie w żaden sposób nie wpływa na ważność czynności prawnych dokonanych na jej podstawie. Oznacza to, że najpierw należałoby, zaskarżając decyzję Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, uzyskać prawomocny wyrok stwierdzający wydanie jej z naruszeniem prawa, a dopiero wówczas, na podstawie art. 417(1) §2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny można byłoby żądać naprawienia szkody powstałej przez jej wydanie.

Autor: dr Rafał Chybiński