Zagadnienia związane z kredytami hipotecznymi są zasadniczym tematem dyskusji od wielu lat, przede wszystkim za sprawą problemów wywołanych udzielaniem przez banki kredytów denominowanych bądź indeksowanych do kursu walut obcych. W dzisiejszym wpisie przyjrzymy się bliżej kwestii oprocentowania tychże kredytów, ze szczególnym naciskiem na zagadnienie stałego ich oprocentowania, co staje się w Polsce coraz częstszym zjawiskiem. Należy jednak zdać sobie sprawę, że możliwość utrzymania tego typu tendencji wymaga po stronie banków zgromadzenia odpowiedniego kapitału, którym będzie można, w sposób długoterminowy, finansować kredyty hipoteczne o stałej lub okresowo stałej stopie oprocentowania. W związku z tym, w dalszej części tekstu skupię się na omówieniu listów zastawnych, które stanowią zasadnicze narzędzie w procesie upowszechniania kredytów hipotecznych o stałej stopie oprocentowania. 

Na początku warto podkreślić, iż luka płynności stanowi elementarne, choć bardzo często niedoceniane ryzyko, charakteryzujące już poniekąd działalność bankową w Polsce. Luka ta wynika wprost ze strukturalnego niedopasowania terminowej zapadalności aktywów oraz wymagalności pasywów, co wynika z faktu, iż banki finansujądługoterminowe kredyty, przede wszystkim hipoteczne kredyty mieszkaniowe, przy wykorzystaniu krótkoterminowych depozytów. Tak znacząca nierównomierność struktury aktywów oraz pasywów banku prowadzi do zwiększenia ryzyka płynności. Komisja Nadzoru Finansowego wskazuje, iż niezbędne jest przedsięwzięcie przez banki określonych działań, które zaowocują pozyskaniem stabilnych oraz długoterminowych źródeł finansowania. Zasadniczym rozwiązaniem tego problemu może stać się emitowanie przez banki listów zastawnych, które – w odróżnieniu od depozytów – będą zabezpieczały bank przed nieoczekiwanym odpływem środków pieniężnych. 

Zgodnie z treścią art. 2a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (dalej: ustawa o listach zastawnych) list zastawny jest dłużnym papierem wartościowym wyemitowanym przez bank hipoteczny zgodnie z przepisami ustawy, który jest zabezpieczony aktywami stanowiącymi zabezpieczenie listów zastawnych, względem których posiadaczom listów zastawnych przysługuje bezpośrednio roszczenie zarówno do osobnej masy upadłości wyodrębnionej zgodnie z przepisami ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, jak i do banku hipotecznego.List zastawny stanowi rodzaj szczególnego narzędzia, które umożliwia pozyskiwanie niezbędnych środków wykorzystywanych następnie do długoterminowego finansowania. Instrument ten jest ściśle związany z zabezpieczeniem rzeczowym jakim jest hipotekaobciążająca nieruchomość, co stanowi swoiste zabezpieczenie majątkowe zapewniające spłatę udzielonego kredytu. 

Warto podkreślić, iż choć listy zastawne dzielą się na dwie zasadnicze grupy (hipoteczne listy zastawne oraz publiczne listy zastawne) w dalszej części tekstu omówieniu podlegać będą wyłącznie hipoteczne listy zastawne. Zgodnie z art. 3 ustawy o listach zastawnych hipoteczny list zastawny jest papierem wartościowym imiennym lub na okaziciela, którego podstawę emisji stanowią wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipotekami, w którym to instrumenciebank hipoteczny zobowiązuje się wobec uprawnionego do spełnienia określonych świadczeń pieniężnych. Hipoteczne listy zastawnewykorzystywane są przede wszystkim do refinansowania kredytów własnych, jak również wierzytelności, które zostały nabyte od innych banków. Kredyty te są oczywiście zabezpieczone hipoteką. Warto jednak zaznaczyć, iż zgodnie z treścią art. 14 ustawy o listach zastawnych refinansowanie w odniesieniu do pojedynczego kredytu lub pojedynczej wierzytelności nie może przekroczyć kwoty odpowiadającej 60% bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości, a w przypadku nieruchomości mieszkalnych w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 75 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012 – 80% bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości. Należy tym samym podkreślić, iż list zastawny będzie stanowić zobowiązanie banku hipotecznego do wypłaty odsetek oraz do wykupu listów zastawnych w terminie oraz w sposób ściśle określony w warunkach emisji. Ponadto hipoteczny list zastawny może być emitowany jedynie przez bank hipoteczny i nominowany w złotych lub w walucie obcej w rozumieniu przepisów polskiego prawa dewizowego, na co wskazuje wprost treść art. 5 ustawy o listach zastawnych. Co do zasady hipoteczne listy zastawne nie mogą mieć formy dokumentu, jednak w przypadku listów zastawnych o jednostkowej wartości nominalnej równej kwocie stanowiącej równowartość 100 000 euro lub przekraczającej tę kwotę, ustaloną przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, obowiązującego w dniu podjęcia przez emitenta decyzji o emisji, mogą one mieć formę dokumentu.

Na koniec warto zadać sobie zasadnicze pytanie. Skoro banki mogły już dawno emitować listy zastawne, to dlaczego kwestia ta jest podnoszona dopiero teraz? Otóż wynika to z faktu, iż coraz większy odsetek kredytów udzielanych przez banki to właśnie kredyty o stałej stopie oprocentowania. Oznacza to, że ryzyko stopy procentowej nie będzie mogło zostać już dłużej przerzucane na kredytobiorców, a tym samym zwiększa się zapotrzebowanie banków na pozyskiwanie długoterminowych źródeł finansowania jakimi, bez wątpienia, są hipoteczne listy zastawne.

Autor: dr Rafał Chybiński