Rola sędziego-komisarza w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Sędzia-komisarz bez wątpienia pełni jedną z najistotniejszych ról zarówno w postępowaniu restrukturyzacyjnym jak i upadłościowym. Niejednokrotnie to od jego sprawnych działań zależy skuteczność realizacji głównych celów tychże postępowań. Koniecznym jest zatem, aby sędzia mający pełnić funkcję sędziego-komisarza odznaczał się odpowiednią wiedzą i umiejętnościami nie tylko stricte prawniczymi, ale także tymi z pogranicza zarządzania, rachunkowości czy ekonomii. Wymagania stawiane wobec sędziego-komisarza wynikają przede wszystkim z wagi skutków, które wywołuje ewentualna jego decyzja, a także, co należy wyraźnie podkreślić, ich wpływ na funkcjonowanie gospodarki państwa. Dlatego z pewną dozą rezerwy należy odnieść się do możliwości pełnienia tejże funkcji przez asesorów sądowych, którzy dopiero rozpoczynają swoją praktykę sądową. Warto zaznaczyć, że sędzia-komisarz nie występuje na etapie rozpoznawania wniosku w przedmiocie otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. Ujawnia się niejako dopiero w drugim etapie tego postępowania. Zgodnie z treścią art. 18 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne (dalej: p.r.) po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego czynności sądowe w postępowaniu wykonuje sędzia-komisarz, z wyjątkiem czynności, dla których właściwy jest sąd. Treść tego przepisu prowadzi do wniosku, że mamy do czynienia z domniemaniem kompetencji sędziego-komisarza. Ponadto w postępowaniu restrukturyzacyjnym sędzia-komisarz pełni swą funkcję do dnia zakończenia postępowania albo uprawomocnienia się postanowienia o jego umorzeniu. Zgodnie z treścią ust. 3 cytowanego już wyżej przepisu, jeśli złożono uproszczony wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego albo ogłoszenie upadłości, wówczas sędzia-komisarz pełni swą funkcję do dnia otwarcia postępowania sanacyjnego, ogłoszenia upadłości, uprawomocnienia się postanowienia o oddaleniu bądź odrzuceniu takiego wniosku albo umorzenia postępowania o otwarcie postępowania sanacyjnego, albo ogłoszenia upadłości.

Do głównych kompetencji sędziego-komisarza w postępowaniu restrukturyzacyjnym, zgodnie z treścią art. 19 ust. 1 p.r., należy kierowanie tokiem tegoż postępowania, nadzorowanie czynności nadzorcy sądowego oraz zarządcy, jak również oznaczanie czynności, których nadzorca i zarządca nie mogą wykonywać bez jego zezwolenia lub zezwolenia rady wierzycieli. Ponadto sędzia-komisarz zwraca uwagę na wszelkie uchybienia popełnione przez wyżej wymienione organy pozasądowe. Wskazuje się w doktrynie, że to właśnie na podstawie przytaczanego wyżej przepisu można wyodrębnić pięć funkcji, które sędzia-komisarz pełni w postępowaniu restrukturyzacyjnym: kierowniczą, nadzorczą, proceduralno-sędziowską (orzeczniczą), bieżącą oraz dyscyplinarno-karną^[1]. Należy także zaznaczyć, na co wskazuje bezpośrednio treść art. 20 p.r., że sędzia-komisarz w zakresie swoich czynności posiada prawa i obowiązki sądu oraz przewodniczącego. Warto ponadto podkreślić, iż treść art. 19 ust. 2 p.r. stanowi niejako legitymizację dotychczas stałej, choć nieuregulowanej, praktyki związanej z komunikacją w sprawach dotyczących postępowania restrukturyzacyjnego między sędzią-komisarzem a nadzorcą sądowym oraz zarządcą. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu porozumiewanie się między tymi podmiotami może odbywać się nie tylko bezpośrednio, ale również z wykorzystaniem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość, jak np. telefon, faks czy poczta elektroniczna. Wskazuje się jednak w doktrynie, że każda tego rodzaju czynność powinna znaleźć odzwierciedlenie w aktach sprawy, choćby nawet w formie notatki urzędowej. W ramach pełnionej przez sędziego-komisarza funkcji kierowniczej, jedną z ważniejszych czynności wykonywanych w postępowaniu restrukturyzacyjnym jest zwołanie zgromadzenia wierzycieli. Dokonuje tego poprzez obwieszczenie, w którym wskazuje termin, miejsce i przedmiot obrad wraz z określeniem sposobu głosowania.

Poza samym zwołaniem zgromadzenia wierzycieli sędzia-komisarz dodatkowo, w ramach pełnionej funkcji kierowniczej, przewodniczy mu, na co wskazuje brzmienie art. 106 ust. 1 p.r. Co do zasady prawo głosu na zgromadzeniu wierzycieli posiadają wierzyciele, których wierzytelności umieszczono w zatwierdzonym przez sędziego-komisarza spisie wierzytelności, jak również ci, którzy stawią się na zgromadzeniu i przedstawią sędziemu-komisarzowi tytuł egzekucyjny stwierdzający ich wierzytelność, co wynika z brzmienia art. 107 ust. 1 p.r. Może on ponadto dopuścić do udziału w tym zgromadzeniu wierzyciela, którego wierzytelność została uzależniona od warunku zawieszającego bądź jest sporna, lecz została uprawdopodobniona. Musi jednak uprzednio wysłuchać w tej sprawie dłużnika. Sędzia-komisarz w ramach przewodniczenia zgromadzeniu wierzycieli sprawuje nadzór nad przeprowadzanym głosowaniem oraz wydaje postanowienia w przedmiocie stwierdzenia przyjęcia uchwały. Może jednak, stwierdzając jej przyjęcie, uchylić taką uchwałę, jeśli stwierdzi, że jest sprzeczna z prawem, narusza dobre obyczaje albo rażąco narusza interes wierzyciela głosującego przeciw uchwale. Oznacza to, że treść takiej uchwały podlega zawsze kontroli sędziego-komisarza pod względem merytorycznym oraz formalnym.

Szczególnym rodzajem uchwały jest uchwała o przyjęciu układu, której uchylenie przez sędziego-komisarza jest niedopuszczalne, na co bezpośrednio wskazuje treść art. 120 ust. 3 p.r. Nawiązując w tym miejscu do samego przeprowadzania głosowania nad układem warto podkreślić, że jeśli okaże się, iż głosy wierzycieli, których nieobecność nie stoi na przeszkodzie głosowaniu nad układem, mogłyby wpłynąć na wynik takiego głosowania, to sędzia-komisarz zarządza wówczas przerwę. Zgodnie z brzmieniem art. 113 ust. 4 p.r. w trakcie trwania przerwy dokonuje się prawidłowego doręczenia zawiadomienia o zgromadzeniu wierzycieli. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w której sędzia-komisarz stwierdzi, opierając się na dowodzie z dokumentu, że wierzyciele o zgromadzeniu wiedzieli. Regulacja ta ma zapobiec sytuacji, w której układ zostaje przyjęty z pokrzywdzeniem dużej części wierzycieli.

Kolejną bardzo ważną czynnością, którą sędzia-komisarz dokonuje w ramach realizowania funkcji kierowniczej jest ustanowienie rady wierzycieli oraz powoływanie i odwoływanie jej członków. Należy podkreślić, że rada wierzycieli, w odróżnieniu od zgromadzenia wierzycieli, nie jest obligatoryjnym organem postępowania restrukturyzacyjnego. Sędzia-komisarz powołuje ją z urzędu tylko wówczas, kiedy uzna to za potrzebne. Jej ustanowienie jest jednak jego obowiązkiem w sytuacji złożenia wniosku przez dłużnika lub odpowiednią większość wierzycieli, z wyłączeniem wierzycieli, o których mowa w art. 80 ust. 3, art. 109 ust. 1 oraz art. 116 p.r. W przypadku niepowołania rady wierzycieli w danym postępowaniu, to sędzia-komisarz wykonuje jej obowiązki. Należy wskazać ponadto, że rada wierzycieli funkcjonuje w ramach trzech rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych: przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego oraz postępowania sanacyjnego. Co do zasady posiedzenia rady wierzycieli nie stanowią posiedzeń sądowych, odbywają się zwykle poza sądem i bez udziału sędziego. Jednak zgodnie z treścią art. 134 ust. 3 p.r. posiedzenie rady wierzycieli może także zwołać sędzia-komisarz i wówczas to on będzie posiedzeniu przewodniczył.

Nie mniej istotną czynnością podejmowaną przez sędziego-komisarza jest zatwierdzenie spisu wierzytelności. Spis ten jest niezwykle ważny, przede wszystkim z punktu widzenia interesów wierzycieli, ponieważ umieszczenie wierzyciela w spisie wierzytelności daje mu uprawnienie uczestnika postępowania restrukturyzacyjnego, na co wskazuje treść art. 65 ust. 7 p.r. Ponadto, co wynika z brzmienia art. 102 p.r., po prawomocnej odmowie zatwierdzenia układu, prawomocnym umorzeniu postępowania restrukturyzacyjnego albo w przypadku uchylenia układu, wyciąg z zatwierdzonego spisu wierzytelności będzie stanowił tytuł egzekucyjny przeciwko dłużnikowi. Podobnie w przypadku prawomocnego zatwierdzenia układu. Wówczas także wyciąg z zatwierdzonego spisu wierzytelności stanowić będzie, wraz z wypisem prawomocnego postanowienia zatwierdzającego układ, tytuł egzekucyjny przeciwko dłużnikowi, osobie zobowiązanej do dopłaty, jeśli układ takowe dopłaty między wierzycielami przewiduje oraz przeciw temu, kto udzielił zabezpieczenia wykonania układu.

Uwzględniając całokształt opisanych wyżej kompetencji i obowiązków można uznać, iż sędzia-komisarz jest najistotniejszym organem postępowania restrukturyzacyjnego. Ostatecznie bowiem to od jego decyzji zależy, w którym kierunku potoczy się finalnie postępowanie.

^[1] D. Kwiatkowski, R. Kosmal [w:] D. Kwiatkowski, R. Kosmal, Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, Warszawa 2020, art. 19.